Pekin
Geçmişte şehri çevreleyen surların bulunmuş yer aldığı ikinci yer yolu üstündeki masun nadir vakti yapılardan Antik Pekin Rasathanesi, "dünyadaki en emektar gözlemevlerinden biri" yerine biliniyor.
Müzeye dönüştürülen rasathanede, aralarında âlem küresi, eliptik bilezikler, tarih ve ay saatleri ile köşe ölçerlerin yer aldığı baş döndürücü sayıda mekanik müşahede cihazı bulunuyor.
Teleskobun 17. yüzyıldaki icadından ilkin imal edilen tesisat ve düzenekler, Çin uygarlığının asrılar süresince vakti akıllıca halde ölçebilmek ve âlem olaylarının düzenini anlayabilmek düşüncesince yerinde âlem ilmî dürme verdiği önemi ortaya koyuyor.
Ming Hanedanı devrinde 1442’de kurulan rasathane, Ming ve peşi sıra mevrut Çing Hanedanı devirlerinde, 20. çağ başına derece misyon verdi.
Hollandalı Cizvit karabaş Ferdinand Verbiest, 1673'te rasathanenin sorumluluğunu üstlenirken, baş döndürücü sayıda takdir aletini baştan yaptırdı ve birtakımı dünkü aletler geliştirdi.
İki ayrımlı anlayışı seçmeci halde ortak araya getirmiş yer aldığı gözleniyor
Rasathane müzesi, 40 metreye 40 mt. denli ve 15 mt. yüksekliğindeki uğur kulesi, bahçe, işporta kısımlarının çevrelediği iç avludan oluşuyor.
Avlu, bostan ve kulede asılları ve replikaları sergilenen maşa ve düzeneklerdeki dragon süslemeleri, Batı teknolojisi ile anadan görme Çin kültürünü ve estetiğini birleştiren ortak anlayışı yansıtıyor.
Sergi alanlarının çevrelediği iç avluda; şimal saati, ay saati, Güneş’in faikiyet açısını ölçen dördül küllük ve kelepçe küresi replikaları bulunuyor.
Sur kulesinde ise Dünya ve Güneş'in konumlarını, semavi hareketlerin süresini, gün-gece eşitliklerini (ekinoks) ile tarih dönümlerini (solstis) saptamaya hadim kelepçe küresi ile yıldızların konum-yükseklik açılarını ölçmeye hadim sekstant, kadran, teodolit ve altazimut aletlerinden birer kalıp görülebiliyor.
Verbiest kabilinden 1673'te yaptırılan, âlem cisimlerinin beliriş ve kayboluş zamanlarını ve rastgele andaki faikiyet açılarını belirlemeye yarayan, şimal haritalarının hazırlanmasına asistan âlem küresi ise kulenin ortasına konuşlandırılmış.
Geleneksel Çin âlem bilimi, istiva hattı eksenliydi, Dünya’nın öz etrafındaki dönüşünü esasi alıyordu ve polar çevresindeki daima görülebilen yıldızların gözlemlenmesine dayanıyordu. Oysa Batı âlem bilimi, Dünya’nın Güneş etrafındaki dönüşünü esasi almaktadır ve Güneş ile doğan âlem cisimlerinin süreli hareketlerine odaklanıyordu.
Antik Pekin Rasathanesi Müzesi'ndeki rasatçı evveliyat aletlerin Çin ve Batı’daki dü ayrımlı anlayışı seçmeci halde ortak araya getirmiş yer aldığı gözleniyor.
"Göğün Oğlu" ve "göksel yetki"
Çin’deki âlem bilgelik çalışmalarının vakti 3 bin sene geriye gidiyor. İmparatorluk âlem bilimcileri, alışılmış Çin kozmolojisine layıkıyla “Göğün Oğlu” olduğuna inanılan İmparator’u, gökçül değin ve değişiklikleri kendince bilgilendiriyorlardı.
İmparator, rejim yetkisini “göklerden” alıyordu. Adil olmayan, YANLIŞ ortak idare, “göğün hükmünün” değişmesine, imparatorun “göksel yetkisini” kaybetmesine defa açabilirdi. Bu nedenle âlem bilimi, iktidarı ve siyaseti yakından ait ortak çalışkanlık alanıydı.
Şang Hanedanı devrinde, MÖ 1300 yöresinde önceki şimal haritasının yapıldığı kestirim ediliyor. Takımyıldızları “hane” ismi maruz 28 alana ayıran Çin’e başmaklık sınıflandırmaya bu devirden kalma “kehanet kemikleri” ismi maruz kazı ilmî bulgularda rastlanıyor.
Düzenli âlem ilmî gözlemler ve buna bağlı etraflıca kayıtların önceki örnekleri Savaşan Devletler devrinde (MÖ 475-221) ortaya çıktı, alışılmış Çin ilhanlık anlayışının şekillendiği Han Hanedanı devri (MÖ 206-MS 220) ve sonra gelişti ve kurumlaştı.
Budizm’in Çin’de yayılmasıyla Hint âlem biliminin kavramları, Doğu Han Hanedanı döneminden (25-220) itibaren ilkin Tang Hanedanı devrinde (618-907) benimsenmeye başlandı.
9. ve 12. yüzyıllarda kalburüstü açığını canlı İslam âlem biliminin fehva ve bulguları da Moğol menşeli Yuan Hanedanı devrinde (1271-1368) Saray’da görevlendirilen Müslüman âlem bilimcilerle Çin topraklarına ulaştı.
Çin’e 16. asrın sonundan itibaren girmeye başlamış olan Hristiyan Cizvit misyonerler ise Batı’nın şimal bilimi fehva ve araçlarını aktardı. Cizvitler, Çin'de matematik, astronomi, haritacılık, coğrafya kabilinden ilmî ve uran sahaların gelişimine katkıda bulundu.
Bugün ati teknolojiye cemaat baş döndürücü sayıda teleskoba ve gözlemevine ev sahipliği özne başkaca öz mekân programını tay tay arabası Çin, "modern âlem bilimi dalında en ati ülkelerden birisi" konumunda bulunuyor.
