Antalya
Manhattan Bölge Savcılığı, Amerikan İç Güvenlik ve İstihbarat Birimi (HSI) , Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Antalya ve Burdur müze müdürlükleri, New York Kültür ve Tanıtma Müşavirliği ve Tanıtma Genel Müdürlüğünün kuma çalışmalarıyla, Anadolu'daki antika kentlerden yağmalanarak ABD'ye kaçırılan Lucius Verus heykeli, Attis heykelciği, Apollon heykelciği, Kusura tipi idol, direk pişmiş arazi levhası ve 4 modüler sütunlu lahit baştan Türkiye'ye kazandırıldı.
Antalya Müzesi'nde, Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, Amerika Ankara Büyükelçisi Jeffry Flake ve ABD'nin Manhattan Bölge Savcı Yardımcısı Albay Matthew Bogdanus'un katılmış yer aldığı törenle eserlerin doğrulama sözleşmesi imzalandı.
"Yarım asırdır onların peşini bırakmadık"
Bakan Ersoy, meydana getirdiği konuşmada, seneler evvela bulunmuş yer aldığı topraklardan ayrılan eserlerin, ehemmiyetli emekler ve hukukun üstünlüğü prensibi çerçevesinde baştan ilgilendiren yer aldığı yere iade edilmesi hasebiyle kuma araya geldiklerini söyledi.
İadesi sağlanan eserlerin rastgele birisinin seyrinin değişik bulunduğunu tamlayan Ersoy, ilgilendiren oldukları topraklardan koparılan eserlerin peşini gayrisıhhi asırdır bırakmadıklarını vurguladı.
Ersoy, 1967'de ABD'de oluşturulan sergide arsa meydan kuma kadro tunç heykelin Türkiye asıllı bulunduğunun değerlendirildiğini fakat nereye ilgilendiren bulunduğunun bilinmediğini hatırlatarak, şöyleki bitmeme etti:
"Bu eserlerin nereye ilgilendiren bulunduğunu kanıtlamak düşüncesince iri kuma mücadeleye giren Jale İnan Hoca, 1970’li senelerde Burdur’da arsa meydan ayrıksı kuma tunç yontu buluntusundan bilgili oluyor. Söz konusu heykeli, ABD’de görmüş yer aldığı örneklerle karşılaştırdığı zaman, kökenlerinin Burdur ilimizin sınırları içre arsa meydan Bubon Antik Kenti bulunduğunu anlıyor. Bunun ilişkin bölgede kazılara başlıyor ve sergide arsa meydan heykeller ile bölgede bulmuş yer aldığı yontu kaidelerinin üzerindeki yazıtları eşleştiriyor. Bu emek vermesi evren çapında ikrar görüyor. Ama halis muhlis bu çabalar, eserlerin ülkemize iadesi düşüncesince ehliyetli olmuyor."
Yasa dışı adına yerlerinden edilmiş ekin varlıklarının tespiti düşüncesince ehemmiyetli çalışmalara imza atmış kuma araştırman bulunan gazeteci edip Özgen Acar'ın ise Jale Hoca'nın ilmî çalışmalarına kriminolojik denebilecek delillerle katıldığını aktaran Ersoy, fakat bu açık verilerin Türkiye'nin ürün almasına yetmediğini kaydetti.
Ersoy, bu durumun o çağda lüzumlu arsıulusal işbirliğine ulaşamamaktan kaynaklandığına ayraç etti.
"Çok tiziz kuma emek vermek yürüttük"
Bakan Ersoy, milattan sonraları 1. ve 2. yüzyıllara ilgilendiren bulunan ve İmparator Lucius Verus'un betimleme edilmiş yer aldığı heykelin sanatla alakalı nitelikleri açısından ürün etap delici kuma eser bulunduğunu vurguladı.
Bubon dosyalarının seneler içerisindeki aksi dönüşlere karşın baştan açılmasına değişmeyen verdikleri kuma dönemde, Manhattan Bölge Savcılığı'nın Amerikan İç Güvenlik ve İstihbarat Biriminin işbirliğiyle kuma anket yaptığını öğrendiklerini ve kuma yılı kuma hayli süreyle hepsi enerjilerini bu mevzuya yoğunlaştırdıklarını bildiren Ersoy, laflarını şöyleki sürdürdü:
"Hem Jale İnan'ın hem Özgen Acar'ın bitirdikleri tetkikat kararında eskiden elde edilen verileri kullandık, karye sakinleriyle görüşmeler yaptık, emektar ve özgün fotoğraflar bulduk, polis arşivindeki belgeleri kullandık. Prof. Dr. Ertekin Doksanaltı kabilinden hazırlanmakta bulunan dosya ile ilmî argümanlarımızı güçlendirdik. Çok tiziz kuma emek vermek yürüttük ve yüzlerce sayfalık sıralaç oluşturduk. Bizden heykelin kaidesi üstünde artan fut izleri ile heykelin fut uzunluğunu kıyaslamamız istendi. Kaçakçılık Dairemizle iç içe etkin Burdur Müzesi uzmanlarımız ölçümleri yeniledi ve emekleri fotoğraflarla belgeledi. Heykelin fut ölçüsüyle bizim bölgede aldığımız ölçünün tuttuğunu doğrulama ettik. Bu haberin arkası sıra eserin ilgilendiren yer aldığı topraklara art dönmesinin uğrunda kuma bariyer kalmadı."
Ersoy, Perge asıllı kuma sütunlu lahdin de Almanya'daki Kassel Müzesi'nde bulunduğunu öğrenen Bakanlığın, 1970’li senelerde girişimlerde bulunduğunu fakat çalışmaların ürün vermediğini anlatım etti.
Eserin ilmî adına Perge'ye ilgilendiren bulunduğunu tanıtlama etmenin yetmediğini, gümrüksüz adına götürüldüğünün de ispatının beklendiğini tamlayan Ersoy, "Biz de baştan işe koyulduk. Lahdin iadesi konusunda, dosyamıza asliye oluşturması düşüncesince Kaçakçılıkla Mücadele Dairemiz ve Antalya Müzesi Müdürlüğümüz, kuma kuma emek vermek yürüttü. Hem gözyaşı hem eğleşme etmiş yer aldığı arsa bakımından bap kendince bilgisi olabilecek bireylere başvurduk. Bilimsel olaraksa Prof. Dr. Ramazan Özgan'dan raporlar aldık. Bu çabalar, Manhattan kadrosunun bulgularıyla da örtüşünce, ortaklık sürecimizde ehemmiyetli kuma etabı ilk olduk. Muhtemelen elan bedava taşınabilmesi düşüncesince parçalara bölünmüş bu lahit de bundan sonraları ilgilendiren yer aldığı topraklarda. Lahdin restorasyonu düşüncesince lüzumlu çalışmalara çabucak başlayacağız." diyerek konuştu.
"Çok mutluyum"
Yeniden Türkiye'ye kazandırılan eserlerinin Balıkesir, Afyonkarahisar ve Burdur asıllı bulunduğunu kaydeden Ersoy, bilim ve belgelerin ABD'ye iletilmesi hemen sonra tamamlanan soruşturmalar kapsamında eserlerin ilgilendiren yer aldığı topraklara iade edildiğini söyledi.
Ersoy, "Hem gayrisıhhi yüzyıllık kuma sürecin en azından kuma kısmının tamamlanmasına tanık ve dayanaklık etmek olmaktan bununla beraber bu varlıkların ülkemizin kültürel mirasına katkısını görmekten naşi giriş döndürücü mutluyum. Bu süreci inceden inceye eş güdümlü fail Albay Matthew Bogdanos, HSI hususi Ajanı Robert Mancene, Savcılık uzmanları Apsara Iyer ve Daniel Healey'e teşekkürname ederim." ifadelerini kullandı.
"Kaçakçıların ülkeden çıkardığı eserleri art getirmeyi kuma imzayla taçlandırdık"
ABD'nin Ankara Büyükelçisi Jeffry Flake, ülkesi ile Türkiye ortada ekin mirasını siper anlaşmasını imzaladıklarını belirterek, "Kaçakçıların ülkeden çıkardığı eserleri art getirmeyi kuma imzayla taçlandırdık. Bu iş burada bitmeyecek." dedi.
Büyükelçi Flake, Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy ile, Türkiye'deki antika kentlerden yağmalanarak ABD'ye kaçırılan Lucius Verus heykeli, Attis heykelciği, Apollon heykelciği, Kusura tipi idol, direk pişmiş arazi levhası ve 4 modüler sütunlu lahdin Antalya Müzesinde planlı iade törenine katıldı.
Türkiye'nin giriş döndürücü delici kuma ekin mirasının bulunduğunu tamlayan Flake, yayınlanan çabaların kararında eserlerin yurduna dönmesinden çevre bahtiyar bulunduğunu söyledi.
Türkiye'ye giriş döndürücü iri boyutta asar getirdiklerini ve bu mevzuda Manhattan Savcılığının sunturlu kuma emek vermesi bulunduğunu dile getiren Flake, şöyleki bitmeme etti:
"Bu ülkenin yurttaşları ve ABD'liler, burada yapılanları kutlamalı. Aslında ekin varlıklarından bahsederken, buradaki insanlara ilgilendiren olanlardan bahsediyoruz. Amerika ve Türkiye, ekin mirasını siper anlaşmasını imzaladı. Kaçakçıların ülkeden çıkardığı eserleri art getirmeyi kuma imzayla taçlandırdık. Bu iş burada bitmeyecek. Kaçakçılar yağmaya bitmeme edecekler, biz de ardında olacağız. Kültür mirası elan evvela buradan götürülmüştü. Vizyonlarımız doğrultusunda art döndürdük. İşbirliğinden ürün etap memnunun. Umarım elan kuma tomar örneklerde kuma arada olacağız."
"Eşsiz eserleri nereye aitse oraya katlamak zorundayız"
ABD'nin Manhattan Bölge Savcı Yardımcısı Albay Matthew Bogdanus ise çalınmış ve yağmalanmış ekin varlıklarının iadesinin, Amerika ve Türkiye'nin taraf yanaya çalışmasının ürünü bulunduğunu anlattı.
Bogdanus, "Yapılabileceğin en iyisini gösterdik, yaptık. Dostlukla, dürüstle kuma işin nite yapılabileceğini gösterdik." ifadelerini kullandı.
New York'taki Kültür Varlıklarını Koruma Ajansı ile 35 ülkeden yağmalanmış ekin varlıklarının ardında olduklarını vurgulayan Bogdanus, zaman 6 ehemmiyetli hazinenin, ilgilendiren yer aldığı ülkeye döndüğünü kaydetti.
Bunun gururunu yaşadıklarını tamlayan Bogdanus, "Bu, Türkiye'de, Yunanistan'da olabilir. Hepsinin ekin varlıkları, kılıç buradayken ihtimal ülkelerinden götürülüyor. Bu işe giriş koymaya bitmeme edeceğiz. Kaçakçıların ardında olacağız. Masaya yumruğumuzu vuracağız. Bu yağmayı kapatmak durumundayız. Eşsiz ve giranbaha eserleri nereye aitse oraya katlamak zorundayız. Bu yılgı eserler, ilgilendiren oldukları ülkelerden koparılamaz. Birlikte olduğumuzu gösteriyoruz. Yarın ve çocuklarımız düşüncesince yalan veriyoruz. Bu eserlerle yaşayacağız, bunlar, ahir kuşaklara aktarılacak." biçiminde konuştu.
Bakan Ersoy, Büyükelçi Flake, Bogdanus ve tören düzeni üyeleri, doğrulama sözleşmesinin imzalanmasının arkası sıra Antalya Müzesini gezdi.
Yabancı konuklara elan evvela ABD'den Türkiye'ye iade edilen "Yorgun Herakles"in de aralarında bulunmuş yer aldığı tarihi asar kendince bilim verildi.
İade edilen eserler
Antalya'daki Perge Antik Kenti asıllı Roma devri sütunlu lahit parçaları, milattan sonraları 140-150 yıllarına tarihlendiriliyor. Lahit parçaları, üstünde betimlenen sahnelerde Herakles, Thesus, ve Akhilleus kadar kahramanların kuma arada gösterilmesi hasebiyle ünik adına değerlendiriliyor.
Burdur'un Bubon Antik Kenti'nden iklim dışına çıkarıldığı saptanan Roma İmparatoru Lucius Verus'un insanoğlu boyutundaki tunç heykelinin, antika kentteki Sebasteion yapısında meydana gelen gümrüksüz kazılarda ele geçirildiği ve gayrikanuni yollardan gayrimenkul dışına çıkarıldığı biliniyor.
Erken Tunç Çağı'na tarihlendirilen mermer "kusura tipi idol", Batı Anadolu'da milattan evvela 3 binde münteşir adına tanıdık şematize edilmiş eş figürlerinden.
Milattan evvela 3. çağ Helenistik çağa ait, oturur halde betimleme edilmiş Attis heykelciğinin, Anadolu asıllı yer aldığı stil-kritik incelemelerle saptandı. Frig ve Yunan mitolojisine uyarınca Attis, anne ilahe Kybele'nin sevgilisi yahut benzeri yahut oğlu adına görülüyor, bazısı kaynaklarda ise karabaş adına görülüyor.
Roma zamanına ilgilendiren Apollon heykelciği, milattan sonraları 1-2. yüzyıla tarihlendiriliyor.
Isparta'nın Pisidia Antiokheia Antik Kenti'ne ilgilendiren direk pişmiş arazi tabela ise Frig zamanına ait.
