Vatikan
Vatikan arşivleri içerisindeki Arşivcilik-Paleografi ve Diplomatik Uzmanlık Okulu'ndan yetkilendirilmiş olup Vatikan Devleti çeşidinden "arşiv uzmanı" unvanı meydan önce ve biricik Türk araştırman Canan Parmaksızoğlu Aksoy, Kültür ve Turizm Bakanlığının desteği ile arşivlerde Dr. Rinaldo Marmara ile 2019'da başlayıp yaklaşan sürede tamamladıkları ehemmiyetli projenin detaylarını AA muhabirine anlattı.
Vatikan arşivlerindeki belgelerin taraf yana konulduğunda ufki uzunluğunun tahminî 87 kilometreyi bulduğunu tamlayan Aksoy, "Bu arşiv, dünyanın en varlıklı arşivlerinden bir tanesi şekilde bildirme ediliyor. Burada tamamı ülkelerin tarihiyle ilgilendiren milyonlarca arşiv vesikası var. Tabii ki Türkiye Cumhuriyeti ve Osmanlı Devleti ile de ilgilendiren aşırı müşterek tomar doküman var. Katolik rahipler sınıfında budun terimi bulunmuyor. Dolayısıyla buradaki belgelerin müşterek ulusal politik görüşü yansıtmadığı ve afaki bulunduğu düşünülüyor. O nedenden zamanı olaylarda tez şekilde kullanılıyor, kaynak özelliği taşıyor. Buradaki belgelerin, Türkiye Cumhuriyeti ve Osmanlı Devleti tarihiyle ilgili da iri ehemmiyet taşımış bulunduğu fazladan bazısı meselelerimize kudret dokunabileceği düşünülüyor. Bu bakımdan sağlam adsız sansız müşterek arşiv. Bu manada aşırı ehemmiyetli bulunduğunu düşünüyorum." niteleyerek konuştu.
"Vatikan Merkezi Devlet Arşivi", "Vatikan Apostolik Arşivi ve Propaganda Fide Kurumu Arşivi" üzere Vatikan'ın dü ehemmiyetli arşivinden Türk tarihiyle ilgilendiren belgelerin, önce el kataloglanıp yayınlandığına dikkati çekici Aksoy, plan yöneticisi bulunduğu kitapla ilgilendiren şunları söyledi:
"Bu kitap, müşterek araştırı projesinin ürünüdür. Ocak 2019'da başlayan, Kültür ve Turizm Bakanlığımız çeşidinden desteklenen (Vatikan Arşivleri'nde Tarihimizle İlgili Belgelerin Araştırılması) projenin kitabıdır. Bu proje, şahsım ve Sayın Dr. Rinaldo Marmara çeşidinden gerçekleştirildi. Bu proje, Vatikan arşivlerinde tarihimizle ilgilendiren belgelerin araştırılması, belirleme edilmesi, realizasyon edilip kataloglaştırılmasını kapsıyordu."
Bu arşivlerde Türk tarihiyle ilgilendiren araştırı yapmanın sonuç basamak güç olduğuna dikkati çekici Aksoy, "Arşivlere bildirme edilmenin güçlüğü, tarihimize bağlı belgelerin tespiti, emektar İtalyanca, Latince fazladan Fransızca üzere dilleri ve başkaca seslenme şekillerini sezme gerekliliği ve akla yatkın tarihlendirme yapabilme hususları var. Bunlar, akla yatkın belgelere iktiran kılmak düşüncesince eğer olmazsa olmaz." dedi.
Türkiye Cumhuriyeti ve Osmanlı Devleti ile ilgili nazar boncuğu araştırı ve arşiv kataloğu olmadığı düşüncesince bu projeyi gerçekleştirdiklerini aktaran Aksoy, "Bu proje, etraflı Türkiye'de mevzuyla ilgilendiren araştırmacıların, Vatikan arşivlerinde tarihimizle ilgilendiren vesikalar üzerine müşterek bilim sahibi olması ve bu belgelere kolay ulaşabilmesi düşüncesince yapıldı. Amacımızı gerçekleştirdiğimizi düşünüyorum. Bu kitabın, bu projenin, Türkiye-Vatikan kültürel ilişkilerine katkıda bulunmasını umuyorum." değerlendirmesini yaptı.
Projeye önde mevrut adlar dayanak noktası verdi
Bu kataloglama projesinin ortaya çıkmasında, namına ehemmiyetli adların dayanak noktası verdiğini dile getiren Aksoy, "Öncellikle Papalık-Osmanlı ilişkileri çalışmamı salık fail Sayın Prof. Dr. Erhan Afyoncu hocama teşekkürname geçirmek istiyorum. Onun sebebiyle Türkiye'de tarihçiler çeşidinden çalışılmamış müşterek mevzuyu düzentileme fırsatım oldu." ifadesini kullandı.
Türkiye'nin emektar Vatikan Büyükelçisi Prof. Dr. Mehmet Paçacı'nın, namına bu projeyi yapmasını öneri fail ve projeyi başlatan ad bulunduğunu aktaran Aksoy, emektar Kültür ve Turizm Bakan Yardımcısı rahmetli Prof. Dr. Haluk Dursun'un da bu projenin önemini görerek desteklediğini, merhumu gönül borcuyla andığını belirtti.
Canan Aksoy, namına desteğinden naşi benzeri Türkiye'nin Belgrad Büyükelçisi Hami Aksoy'a da teşekkürname ederken laflarını şöyleki sürdürdü:
"Amacım inşallah ileriki dönemlerde, öteki yüzyılların da kataloğunu yapabilmek; müşterek dayanak noktası alabilirsek elbette aşırı kıvançlı olurum. Bu projede bana dayanak noktası verici Kültür ve Turizm Bakanlığımıza da buradan teşekkürname geçirmek istiyorum. Devam etmesini elbette dilek ederiz. Bu projede, bu devri seçmemizin müşterek nedeni var, Osmanlı Devleti'nin sonuç devri ve Türkiye'nin giriş devri olmasından dolayı. Bu projeyi gerçekleştirdiğimizde Vatikan arşivleri, 1939 senesine genişliğinde açıktı. Vatikan arşivlerindeki belgeler, Papalık fariza sürelerine layıkıyla açılıyorlar. Daha sonra, şimdi ahir dönemlere bağlı vesikalar de açıldı fakat biz, bu nedenle 1939'da bitirdik ve 1800'den başlattık, bitmeme etmesini ego de aşırı isterim."
"Osmanlı Devleti yıldırma unsuru olmuş"
Arşivlerde aşırı sayıda kripto, şifreli doküman ve diplomatik yazışmalar bulunduğu için gır fail Aksoy, "Osmanlı Devleti ile ilgili Vatikan arşivlerinde iri müşterek doküman yığını var. Bu da gösteriyor ki, gün süresince Katolik Kilisesi, Papalık ve tamamı Katolik Avrupa ülkeleri düşüncesince iri müşterek yıldırma unsuru olmuş. Aynı sürede müşterek kaygı yaratmış. Dolayısıyla bu arşivlere girenler, emniyetsiz aşırı belgeyle karşılaşacaklar ve kitabımızı okuyanlar da bunu anlayacaklar." değerlendirmesinde bulundu.
Katalogladıkları zamanın 19. asır ve 20. asır başı bulunduğunu özetleyen Aksoy, şöyleki bitmeme etti:
"Osmanlı'nın sonuç döneminden bahsediyoruz esas olarak. Dolayısıyla Osmanlı'da yaşanmış bulunan o dönemki politik ve askeri hadiseler, oradaki Osmanlı Devleti gözetiminde mevcut Katoliklerin durumu ve Balkanlar'da Balkan Savaşları öncesinde ve harp esnasındaki durumları, savaşın Avrupa'yı ne genişliğinde etkileyip etkilemeyeceği ayrımsız sürede Osmanlı Devleti'nde çıkan gazetelerin nüshaları üzere nice belgeyle karşılaştım. Bunları da müşterek çeşitlilik biçiminde hepsinden az buçuk iktisap geçirmek kaydıyla kitabımıza koymaya çalıştık."
Ortodoks uyruk ile Katolik uyruk arasındaki çekişme
Aksoy, katalogladıkları zamanın hem evren politik zamanı hem de Osmanlı düşüncesince alengir müşterek devre bulunduğunu anlatırken "19. asrın kökeninden itibaren İstanbul Papalık Gayriresmi Temsilcisi'nden Papalığa gönderilen mektuplarda, Osmanlı Devleti'ndeki gayrimüslim Ortodoks tebaanın gene Osmanlı Katolik tebaaya uyguladığı sertlik ve baskıyla ilgili aşırı sayıda varakpare ve deyiş hücre çarpıyor." niteleyerek konuştu.
Canan Aksoy, Vatikan arşivlerinde 1. Dünya Savaşı'nın elden öncesinde Osmanlı Devleti'nin doğusunda yaşananların da sık sık geçtiğini belirterek "Ortodoks gayrimüslim Osmanlı tebaasının başta Ortodoks Ermenilerin çıkarttığı karışıklıklar ve bazısı çatışmalarla ilgilendiren aşırı sayıda raporla karşılaşıyoruz. Aynı devirde Rusya'nın Osmanlı Devleti'nin şarki toprakları üstündeki politikası, bu toprakları ele nakil çabaları, buradaki Hristiyanları arama ika gayreti, ayrımsız sürede Balkanlar üstündeki siyasetiyle ilgili da aşırı sayıda doküman var." ifadelerini kullandı.
Arşivlerde karşılaşmış bulunduğu enteresan hadisat olup olmadığı sorusuna Aksoy, şu cevabı verdi:
"Örneğin, 23 Haziran 1900 günlü 39684 kaynak numaralı arşiv belgesinde Papalık Temsilcisi Eugenio Da Modica, Papalığa yazdığı mektupta, Sultan'ın gayrimüslim Katolik tebaasından duyduğu memnuniyeti ve onlarla bulunan güzel münasebetini vurguluyor. Hatta anca ki, bu nedenle Sultan 2. Abdülhamit’in namına müşterek istenç nişanı sunma ettiğini, bu halde onurlandırıldığını söylüyor, bundan naşi da duyduğu memnuniyeti aktarıyor."
