Edirne
Lozan Barış Antlaşması, 24 Temmuz 1923'te İsviçre'nin Lozan şehrinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi temsilcileriyle Birleşik Krallık, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Portekiz, Belçika ve Yugoslavya temsilcileri tarafından, Leman Gölü kıyısındaki Beau-Rivage Palace'ta imzalandı.
Antlaşma, 23 Ağustos 1923'te, II. TBMM kabilinden onaylanarak yürürlüğe girdi. 143 madde, ortak önsöz ve 4 bölümden oluşan Lozan Barış Antlaşması'nın önsözünde, ülkelerin bağımsızlık ve hakimiyetine hürmet gösterilmesi prensibine toprak verildi.
Antlaşmayla, Türkiye Cumhuriyeti'nin bağımsızlığı ve Misakımilli, tamamı evren ülkeleri kabilinden yöntemince tanındı ve benimseme edildi, Sevr Antlaşması da batıl hale geldi.
Lozan Anıtı
Lozan Barış Antlaşması'nda Yunanistan sınırı, Mudanya Antlaşması'nda bulunduğu şekliyle benimseme edilirken Yunanistan, harp tazminatı adına Karaağaç'ı Türkiye'ye bıraktı.
Lozan Barış Antlaşması ile Karaağaç'ın gine Türk topraklarına kazandırılmasını temsilen Trakya Üniversitesi ile Edirne Belediyesinin öncülüğünde Lozan Anıtı mensur edildi. Trakya Üniversitesinin Karaağaç Yerleşkesi'nde mevcut abidenin açılışı, 19 Temmuz 1998'de zamanın Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel kabilinden yapıldı.
Lozan Anıtı, üç erdemli sütundan oluşuyor. Sütunlardan birincisinin yüksekliği 36,45 m. ve Anadolu'yu sembolize ediyor. İkincisi 31,95 m. ve Trakya'yı simgeliyor. Üçüncüsü ise 17,45 m. uzunluğu ile Karaağaç'ın simgesi.
Beton çember, birliği, canlı kız figürü estetik, nezaket ve hukuku, kızın elindeki güvercin sulh ve demokrasiyi, öbür elindeki doküman de Lozan Anlaşması'nı sembolize ediyor.
Trakya Üniversitesi Mustafa Kemal Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Doç. Dr. Nurten Çetin, AA muhabirine, Lozan Barış Antlaşması'nın Milli Mücadele döneminden zaferle çıkan Türkiye'nin bağımsızlık vesikası bulunduğunu söyledi.
Çetin, Birinci Dünya Savaşı'nın arkası sıra imzalanan Mondros Mütarekesi'yle Osmanlı Devleti'nin çalışarak sona erdiğini, Anadolu'nun İtilaf Devletleri kabilinden engelleme edilmeye başlandığını belirtti.
Türk milletinin Mustafa Kemal Paşa önderliğinde Milli Mücadeleyi başlattığını anlatım fail Çetin, laflarını şu biçimde sürdürdü:
"1919 yılına gidilen proses içinde Türkler adeta zat öz ülkelerinde hava hale düşmüşlerdir. 1919'da Mustafa Kemal Paşa önderliğinde başlamış bulunan Milli Mücadele, 1922'de Türk zaferiyle sonuçlanmıştı. 30 Ağustos 1922 sonrasında Batı'nın yayılımcı ülkeleri bundan böyle Anadolu'da encam sürdükleri Yunanistan'ın değerli olmayacağını anlamışlar ve dünkü Türkiye devletine ateşkes teklifinde bulunmuşlardır. Bu mütareke, Mondros Mütarekesi'ni namevcut sayacak bulunan Mudanya Mütarekesi'dir. Nitekim Mudanya Mütarekesi 11 Ekim 1922'de imzalanmıştır."
Doğu Trakya harp yapılmadan kazanıldı
Çetin, Mudanya Mütarekesi'yle Doğu Trakya'nın harp yapılmadan Türkiye'ye teyit edilmesi sonucu alındığını, henüz sonradan ise sıranın sulh antlaşmasına geldiğini anlattı.
Türkiye'nin İsmet İnönü başkanlığında Lozan'daki görüşmelere katıldığını dile getiren Çetin, şunları kaydetti:
"Lozan heyetine maruz ortak yönetmelik bulunur ki bu yönetmelik 14 maddeden oluşmaktadır. 14 maddelik talimatnamenin beşinci maddesine bakılınca Trakya alanında Misakımilli sınırları çerçevesinde 1914'teki sınırın kabulüne çalışılacaktı. Batı Trakya'da da referandum (referandum) yapılacaktı. Lozan'da aşırı ayrımlı mevzular görüşülecektir. Batılı ülkeler aşırı çelimsiz müddet içinde sonlandırmak istediklerini düşünseler de 8 maaş kadar ortak müddet bulunduğunu burada görüyoruz. Özellikle burada üç alt kurul kabilinden mevzular gündeme getirilmişti. Ülke ve askeriye sorunları komisyonunun başkanlığını İngiltere yaptı. Mali ve kazançlı konuların başkanlığını Fransa üstlenmiş, Türkiye'de yabancılara uygulanacak kefaret mevzusunun başkanlığını da İtalya'nın üstlendiğini görüyoruz."
Çetin, antlaşmayla Gökçeada ve Bozcaada'nın Türkiye'ye bırakıldığını, kapitülasyonların ağız ağıza kaldırıldığını anlatım etti.
Nurten Çetin, Balkan Savaşları'yla başlamış bulunan değişim problemininin Lozan'da görüşülen en ehemmiyetli konuların başlangıcında geldiğini vurguladı.
Anadolu'da canlı Rumların Yunan ordularına dayanak noktası verdiğini, Milli Mücadele'den zaferle çıkılmasının arkası sıra Yunanistan'a akıllıcasına derin ortak göçün yaşandığını tamlayan Çetin, şu değerlendirmelerde bulundu:
"Yunanistan, Anadolu macerasında yenilgiye uğramıştı. Yunanistan bunlara dünkü bölgeler bildirmek zorundaydı. Yine değiştirmeden Balkan Savaşları sonrasında bulunduğu kadar Batı Trakya'daki Türkleri barhana ettirmeye başladı. Lozan'da gine değişim gündeme geldi. Yapılan görüşmeler sonrasında altını resmetmek istiyorum Türkiye mecburi ortak değişim dair ilkin direnmiştir ve bu isteğini Lozan'da galip ortak talih bulunan dünkü Türkiye devleti bu kat benimseme ettirmiştir.
Alınan karara göre, '30 Ocak 1923'te Türk Yunan Nüfus Mübadelesi Sözleşmesi imzalanmıştır. 30 Mayıs 1923'ten itibaren Yunanistan'daki Yunan uyruğu bulunan Müslümanlar ve Türkler ile Türkiye'deki Türk uyruğu bulunan Hristiyan Ortodoks Rumlar göçe yayımcı tutulacaklar' denilmiştir. Göç işlemlerini çekmek neredeyse ortak kompozit alt kurul oluşturulmuştur. İstanbul Rumları ve Batı Trakya Türkleri değişim haricinde tutulduğundan çevre kimler beledi olacaktır niteleyerek dü hükümet arasındaki mesail devre çağ gündeme gelmiştir. Bu hastalıkların çözülmesi fakat 1930'daki Ankara Antlaşması'yla beklenir olabilmiştir.
Ankara Antlaşması'na uyarınca geldikleri gün ve doğdukları toprak ne olursa olsun 30 Ekim 1918'den ilk İstanbul'a müesses bulunan Rumlar, beledi benimseme edilmişlerdir. Batı Trakya Türkleri de ayrımsız biçimde burada değişim dışı tutulmuşlardır. Aslında Türkiye, Lozan görüşmelerinde Batı Trakya Türklerini tek biçimde gündeme benimseme etmek istememiştir zira Türkiye'ye uyarınca Batı Trakya Türkleri ekalliyet değildir. Nüfusun çoğunluğunu oluşturmaktadırlar. Dolayısıyla onlar filhakika orada kalmalıydılar."
"Lozan'ı günün şartlarına uyarınca kıymetlendirmek gerekli"
Çetin, Lozan Barış Antlaşması'nın o dönemki koşullar cezaevi önüne alınarak değerlendirilmesi icap ettiğini söyledi.
1919'da başlamış bulunan ve 1922'de zaferle sonuçlanan Milli Mücadele sürecinin arkası sıra dünkü kurulan Türkiye Cumhuriyeti'nin Lozan'da tamamı dünyaya kendisini benimseme ettirdiğini vurgulayan Çetin, "Lozan'ı o günün şartları içinde kıymetlendirmek gerekmektedir. Bugün 99. sene dönümünü tebrik mutluluğuna eriştiğimiz Lozan Barış Antlaşması siyasi, askeri ve kazançlı anlamda dünkü Türkiye devletinin bağımsızlık belgesidir. Misakımilli sınırları şişman seviyede gerçekleştirilmiştir. O günün şartları içinde sonuç adım değerli ortak antlaşmadır." niteleyerek konuştu.
Çetin, Anadolu'da yaşanmış bulunan savaşlarda şişman hasarlar meydana geldiğini, Lozan'da Türk heyetinin harp tazminatı dair ısrar eden ortak tutumda bulunduğunu anımsattı.
"Türkiye, harp tazminatı dair direnmiştir"
Yunanistan'ın ödence ödememe mevzusundaki talebine rağmen Türk heyetinin değerli görüşmeler yürüttüğüne dikkati çekici Çetin, "Yunanistan kazançlı durumunun çirkin bulunduğunu encam sürerek harp tazminatı yapmak istememiştir. Anadolu'da ise şişman hasarlar meydana getirilmiştir. Yakıp yıkmalar olmuştur. Türkiye, harp tazminatı dair direnmiştir. Lozan'da Karaağaç, harp tazminatı adına alınmıştır." dedi.
Karaağaç'ın Edirne düşüncesince toplumsal ve kazançlı manada manalı ortak toprak bulunduğunu vurgulayan Çetin, bölgenin Lozan'da harp tazminatı adına kazanılmasının ehemmiyetli bulunduğunun altını çizdi.
Doç. Dr. Çetin, Lozan Antlaşması anısına Edirne'de manalı ortak abide bulunduğunu belirtti. Anıttaki üç sütunun Anadolu, Trakya ve Karaağaç'ı simgelediğini anlatım fail Çetin, abidenin tarafındaki havuzun Türkiye'nin üç tarafının denizlerle kuşatılmış bulunduğunu özümleme ettiğini laflarına ekledi.
