Türkiye'nin İsrail ile ilişkilerinin baştan hareketlenmesi ve Ukrayna Rusya mücadelesi gelişimleri erke krizinde Türkiye'nin çözüme ulaştırabilecek rolünü baştan parlattı. 'İsrail ile enerjide nerede kalınmıştı?' başlıklı yazısında Milliyet yazarı Didem hususi Tümer şunları belirtti:
Antalya Diplomasi Forumu (ADF) 2022’nin “Enerji Güvenliğinde Karmaşa” oturumunda, Azerbaycan Enerji Bakanı Parviz Shahbazov ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan Yardımcısı Alparslan Bayraktar’ın, dü ülkenin, Avrupa’nın gaz ihtiyacını, halen yüzdelik 50 kapasitesi makbul Güney Gaz Koridoru’nun artan kısmının da devreye alınarak karşılanabileceği mesajı verdiklerini yazmıştım.
Bakan Yardımcısı Bayraktar sözlerinin devamında, Türkiye’nin, Türkmenistan, Irak ve İsrail üzere ülkelerdeki erke kaynaklarının gelmesini sağlayabileceği ve buradan da Avrupa’ya hazırlık ve satışını beklenir kılabileceği vurgusu vardı.
Trafiğe ortak de hakeza bakalım...
Şimdi 9 Mart’tan beri Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın mülakat trafiğine ortak bakalım. Ama ondan önce, ABD’nin, Türkiye ve KKTC’yi dışarıda bırakarak, İsrail-Yunanistan ve Güney Kıbrıs Rum Kesimi’nin 2020 Ocak ayında imzaladığı ve Doğu Akdeniz gazını bu devletler üzerinden, İtalya’ya bağlamayı öngören EastMed projesinden bu senenin başlangıcında desteğini çektiğini hatırlayalım.
Erdoğan, 9 Mart’ta İsrail Cumhurbaşkanı Isaac Herzog’u ondan ortak gündüz sonra, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’i ağırladı.
Cumhurbaşkanı’nın, 12 Mart’ta Antalya’da görüştüğü adlar görünürde IKBY Başkanı Neçirvan Barzani de vardı ve 2 Şubat’ta da bire ortak insan ile şaşırtı ortak mülakat gerçekleştirmişti. Erdoğan, 13 Mart’ta İstanbul’da Yunanistan Başbakan’ı Kiryakos Miçotakis, ortak gündüz sonradan da Almanya Şansölyesi Olaf Scholz ile ortak araya geldi. Bu aceleci diplomatlık trafiğinin sonuna, Deutsche Welle’de toprak meydan ortak haberde Almanya’nın gaz ihtiyacının yarısından fazlasını, arazi yağı ihtiyacının ise üçte birinden fazlasını Rusya’dan karşıladığının toprak almış bulunduğu bilgisini ekliyorum. Gözlerimizin önünde, erke dosyasının ağırbaşlı basmış bulunduğu ortak diplomatlık mekiği canlandı mı?
Krizden sonradan evvela kavuşma erke içindi
Önümüzdeki haftalarda enerjiye bağlı görüşmelerin bu defa bakanlar düzeyinde süreceğini de biliyoruz. Nisan’da İsrail’e dışişleri ve erke bakanlarının gideceği duyuru edildi.
Peki Türkiye, İsrail ile enerjide nerede kalmıştı?
Tarih, 13 Ekim 2016. Yer; İstanbul’da planlı 23. Dünya Enerji Kongresi. Kongreye İsrail Enerji, Altyapı ve Su Kaynakları Bakanı Yuval Steinitz de katılıyor. Türkiye’nin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Berat Albayrak ile düet ortak mülakat de yapıyor. Bu dü yurt görünürde Mavi Marmara krizinden sonradan icra vekili düzeyinde gerçekleşen evvela görüşme. Steinitz görüşmeden sonra, “Konuştuğumuz konulardan birisi dü yurt görünürde gaz borazan hattı nesir edilmesi olasılığı oldu” dedi. Bakanlık ise meydana getirdiği açıklamada hâlâ da detay verdi:
“Her dü icra vekili Doğu Akdeniz havzasında dirlik ve refahı bünye etmede erke dalının rolüne aksan yaparak görüşlerini açıklamışlardır. Taraflar, Gazze ve Cenin’de kurulacak canlılık santrallerini içerecek şekilde, Filistinlilere canlılık realizasyon etmenin muhtelif yollarını ele almışlardır” denilmişti. 9 ay denli sonradan gene İstanbul’da, 13 Temmuz 2017’de, bu defa 22. Dünya Petrol Kongresi’nde dü insan buluştu. Steinitz, gaz borazan hattının nesir periyodunu görüştüklerini anlattı ve “Dört volta görüşmenin ardından, aramızdaki görüşmeleri hızlandırmaya ve bu sene sonundan evvela Türkiye ve İsrail arasındaki borazan hattının nesir edilmesini sağlayacak hükümetler arası bina anlaşmayı tamamlamaya değişmeyen verdik” açıklamasını yaptı.
Steinitz sözlerini, “Umarım, Sayın Albayrak, bu sene sonuna denli İsrail’e bu görüşmelerin hızlanmasını ve anlaşmanın tamamlanmasını sağlayacak ortak ziyarette bulunur” diye bitirdi. Ancak planlanan o mülakat gerçekleşmedi.
TANAP’a bağlanabilir
Dolayısıyla, görünürde İsrail’in engin sahaları Leviathan ve Tamar’dan taşınabilecek doğal gaza bağlı apiko ortak dosya var. Uzmanlar, denizden Mersin/İskenderun’a döşenecek 500-550 km uzunluğundaki borazan hattı ile gazın Türkiye’ye getirilebileceğini, dar akımla Eskişehir’e taşınan gazın TANAP hattına bağlanabileceğini belirtiyor. Türkiye’nin toplamda, 18 bin km’lik borazan hattının ortak demiryolu acı üzere düşünülmesi icap ettiğini tamlayan uzmanlar, “Bu madun yapılış ile gazı ciharıyek tarafa giymek mümkün. İster, Edirne’den Yunanistan’a oradan İtalya ve Avrupa’ya, lazım Bulgaristan üstünden gene Avrupa’ya...” yorumunda bulunuyor. Olasılıkların yaşama geçmesi düşüncesince devasa yatırımlara lazım olmadığı, gerekseme mahsus dönemin ise kısaca 4 sene bulunduğu kaydediliyor.
Elbette, bu ve benzer planların yaşama geçmesi nice etmene bağlı. Ülkelerin çapraz itimat tesisinden tutun da çokluk bitirme alanlarına, iştihar meselelerine denli uzanabilecek nice madun iç kulak var. Bir de yarar çatışmaları. Avrupa erke pazarında, Rusya’nın ağırlığına seçenek olabilecek projelere, en özellikle ne ülkenin itiraz edeceğini ve gerektiğinde itirazını bambaşka sahalarda dava boşaltmak kanalıyla kayda geçirdiğini kestirim kılmak de o denli zahmetli değil.
