Ankara
Rusya yönetiminin 24 Şubat’ta Ukrayna’nın ayrımlı bölgelerine müteveccih başlatmış bulunduğu açık istidatlı saldırılar devam ediyor.
Saldırıların başladığı gündüz Ukrayna’nın Ankara Büyükelçisi Vasyl Bodnar, icra ettiği matbuat açıklamasında, Montrö Boğazlar Sözleşmesi'ni gündeme getirdi.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu da dün NTV’de katılmış bulunduğu enerjik yayında Türkiye’nin Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ni tamamı maddeleriyle bu arada bu nazik süreçte uygulayacağını belirtti.
Çavuşoğlu, müşterek savaşın olup olmadığının türel müşterek tarif gerektirdiğini vurgulayarak, "Şu anda BM ve NATO belgelerinde harp tabiri müstamel değil lakin halkın tabiriyle müşterek harp mevcut ortada. Sonuç bakımından kılıç Montrö Anlaşması'nı tamamı maddeleriyle bu arada bu nazik süreçte uygulayacağız." dedi.
Tüm bu gelişmeler, gözlerin baştan Türkiye'nin İstanbul ve Çanakkale Boğazlarında emir haklarını düzenleyen ve 1936'da imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ne dönmesine sebep oldu.
Sözleşmede barış, harp ve Türkiye'ye müteveccih harp tehdidi özelliğine gereğince harp gemilerinin Boğazlardan geçişi düşüncesince ayrımlı çalışmalar bulunuyor.
Türkiye'nin yan bulunmadığı harp durumu
Tarafı bulunmadığı müşterek harp yerinde Türkiye, yansız devletlerin harp gemilerinin Boğazlardan geçmesine sulh zamanındaki koşullara akla yatkın şekilde müsaade veriyor. Ancak Türkiye, savaşın tarafı bulunan devletlerin harp gemilerinin Boğazları kullanmasını birtakımı istisnalar dış yasaklayabilir.
Bu istisnalardan ilkine göre, savaşın tarafı bulunan devletlerin harp gemileri, putrel limanlarından ayrılmışlarsa bu limanlara art fark etmek düşüncesince Boğazlardan geçebilir. Fakat savaşın tarafı bulunan devletlere ilgili harp gemilerinin Boğazlarda rastgele müşterek el koyma girişimi, denetim hakkı uygulamaları ve ayrıksı hasmane müşterek eylemde bulunmaları yasaklanmış durumda.
Bir ayrıksı istisnada ise BM Sözleşmesi çerçevesinde alınacak zorba önlemlerin uygulanmasını peylemek şartıyla bu önlemlere dahil bulunan devletlerin harp gemileri Boğazlardan geçebilir.
Ayrıca BM Sözleşmesi çerçevesinde yapılmış, tescil edilmiş, yayımlanmış ve Türkiye'yi bağlayan iane anlaşmasının varlığı yerinde saldırıya uğrayan müşterek ülkeye iane şartıyla bu anlaşmaya yan devletlerin harp gemileri, savaşın tarafı bile olsa Boğazları kullanabilir.
Ticaret gemilerinin özelliğine bakılınca ise Türkiye, Rusya'nın Ukrayna'ya saldırısında yan olmadığında rastgele müşterek ülkenin tecim gemisi Boğazlardan serbestçe intikal hazırlamaya bitmeme edebiliyor.
Türkiye, savaşın tarafı ise dilediği üzere davranabilir
Sözleşmeye göre, Türkiye, rastgele müşterek savaşın tarafı ise harp gemilerinin Boğazlardan geçişi hususunda sırf dilediği üzere alışveriş hakkına sahip.
Türkiye, namına erinç harp tehlikesiyle erinç karşıya kala ise muharebenin tarafı bulunduğu vaziyette muteber bulunan koşulları uygulayabilir.
Ancak Türkiye’nin bu yetkisini kullanılmadan ilkin Boğazlardan esbak bulunan harp gemileri, bağlanak limanlarına art fark etmek düşüncesince gene Boğazlardan intikal yapabilir.
Bu zılgıt durumunun ortaya çıkıp çıkmadığının takdiri Türkiye'ye ilgili olsa da bu olasılığı kullandığı zaman, hali Montrö’ye yan devletlere ve BM Genel Sekreterliğine beyan etmek zorunda.
Bununla baş başa BM Güvenlik Konseyi, Türkiye’nin bu takdirinin muhik olmadığına üçte dü genellikle değişmeyen verirse ve Montrö’yü imzalayan tarafların çoğunluğu da bu görüşte ise Türkiye, sulh tarihi düşüncesince öngörülen hali infaz etmek zorunda.
Barış dönemi
Montrö'ye göre, sulh devrinde Karadeniz'e sahildar sıfır devletlerin harp gemileri ile bunlara araştırma görevlisi kükremek araçları, söz şartlarını namına gelmek kaydıyla Boğazlardan serbestçe mürur hakkına sahip.
Sözleşmede intikal düşüncesince tamlanan şartların başlangıcında ise gemilerin tonajı ile Karadeniz'de kalış süreleri üzere tahdidat bulunuyor.
Türk Boğazlarından müşterek gündüz içre geçecek harp gemilerinin sahildar olsun veya olmasın mecmu tonajının 15 bin tonu aşmaması gerekiyor.
Sözleşmede tayyare gemilerine bağlı müşterek husus bulunmazken bu gemiler, yapıları gereği geçerli tonaj haddini aştığı düşüncesince Boğazlardan geçerek Karadeniz'e giremiyor.
İlke olarak, ecnebi iklim denizaltıları Türk Boğazlarına giremiyor. Kıyıdaş devletler ise ısmarlama edilmiş denizaltılarını konfirmasyon kabul etmek veya onarıma çıkarmak ve gelmek düşüncesince Boğazları kullanabiliyor.
Sözleşmeye göre, ne nedenle olursa olsun Karadeniz'e sahildar sıfır devletlere ilgili harp gemileri bu denizde 21 günden aşkın kalamıyor.
Montrö Boğazlar Sözleşmesi'ne gereğince tecim gemileri, yükleri ne olursa olsun Boğazlardan başıboş biçimde geçebiliyor.
Savaş yahut Türkiye’ye erinç harp tehlikesi tehdidi yerinde harp gemilerinin Boğazlardan geçmesine bağlı sözleşmede birtakımı engellemeler arazi alıyor.
