Ankara
Prof. Dr. Binici ve Prof. Dr. Yakut kabilinden hazırlanmakta bulunan raporda, Kahramanmaraş'ın Pazarcık ve Elbistan ilçelerinde meydana mevrut depremlerin 100 binin üstünde yapının ciddi hasarlı yahut harap hale gelmesine illet bulunduğu tabir edildi.
"Depremlerde oluşan hasar nite değerlendirilmelidir?" sorusunun yanıtlandığı raporda, Türkiye'de 1998'de yürürlüğe giren "Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik'in, enine boyuna çağdaş ve kılgı müşterek yaklaşım bulunduğu vurgulandı.
1999'daki Kocaeli ve Düzce depremlerinin, depreme dayanabilen dizayn dair bilincin müşterek hacim artmasına illet olduğu, 2000'de yürürlüğe giren TS-500 (Betonarme Yapıların Tasarım ve Yapım Kuralları) standardı ile 2000'de apiko beton ve ehliyetli kalitede polat donatının mecburi bir hale geldiği dökme raporda, 2001'de ise kuruluş denetiminin 19 tayyareci ilde (deprem sahasından Hatay ve Gaziantep bu vilayetler arasında) mecburi bir hale getirilmiş bulunduğu anlatıldı.
Bu gelişmelerin Türkiye'de tahminî 2000'den ahir yapıların elan dobra nitelik bulunduğu izlenimini verdiği, bu sebeple, depremin etkilediği şehirlerde binaların imal yıllarına mucibince yorum yapılmasının akla yatkın bulunduğu dökme raporda, "Mevcut data incelendiğinde, yıkılan ve ciddi hasar görmesi nedeni ile aceleci yadımlama sonucu tahsil edilen binaların iri çoğunluğu 2000 öncesinde yapılmıştır." bilgisi verildi.
Yapım yılı 2000 sonrası bulunan yapılar arasında, alanda 2000'nin üstünde kuruluş düşüncesince aceleci yadımlama sonucu alındığı dökme raporda, "Diğer müşterek vahametli istifham ise 'Aslında 2000 sonrası yapıları da mı depreme dayanabilen namına tasarlayıp nesir edemedik mi' sorusudur." ifadesine toprak verildi.
"Üç ildeki birtakım bölgelerde zelzele etkisi, yönetmelikte verilenden fazla"
ODTÜ'lü tedris üyelerinin raporunda, Kahramanmaraş'ta meydana mevrut depremin 11 ilde tesirini gösterdiği, toprak hareketinin iri bulunduğu bölgelerde çok dirilik ve dünyalık yitirilmesine illet bulunduğu belirtilerek, yıkımların nedenleri şöyle sıralandı:
"Meydana mevrut depremin oluşturduğu toprak hareketinin kuruluş tasarımına asal toprak hareketinden iri olması Kahramanmaraş (Göksun, Pazarcık), Gaziantep (Islahiye, Nurdağı), ve Hatay (Antakya, Arsuz, Hassa, Kırıkhan) mevkilerinde bulunan bulunan AFAD istasyonlarında ölçülen kayıtlar kullanılarak elde edilmiş zelzele kuvvetlerinin, Deprem Yönetmeliği kabilinden maruz değerlerden aşkın bulunduğu belirlenmiştir. Bu nedenle oluşan hasarın müşterek kısmı, yapılar zelzele yönetmeliklerine akla yatkın yapılsa bile beklenenden elan iri zelzele etkilerine sunulan kaldıklarından gerçekleşmiş olabilir."
ODTÜ'nün raporunda, başta Hatay, Adıyaman (Gölbaşı) illerinde okşayıcı mefruşat tesirleri ile mefruşat kaynaklı zelzele hareketinin büyümesi ve zeminde ansız direnç kaybının gözlemlendiği aktarıldı.
Bu yüz etkilerin, Deprem Yönetmeliği'ne mucibince tasarlanan binaları devirme potansiyeline ehil bulunduğu vurgulanan raporda, "Ancak bu binaların inşasından ilkin mecburi bulunan mefruşat sondaj, laboratuvar deneyleri ve geoteknik raporlarının mümkün bu tehlikeyi belirlemiş olması gerekeceğinden, kuruluş yıkımlarında yalnızca mefruşat etkilerinin anne aktif fiil namına ön plana çıkarılması, mesnetli müşterek sav namına onama edilmeyebilir." ifadelerine toprak verildi.
Yapım yılı 2000 ve emektar binalar
Raporun "projelendirme ve aritmetik eksikleri" başlıklı bölümündeki değerlendirmede ise, imal yılı 2000'den emektar binaların 1975 yönetmeliğine mucibince mutasavver olmalarının beklendiği ve bu yönetmelikte maruz zelzele dizayn kuvvetlerinin 1998, 2007 ve 2019 zelzele yönetmeliklerinde verilenlerin altında olduğuna ayraç edildi.
Raporda, 2000 evveliyat yapılardaki en iri sorunun, beton dayanımındaki ehliyetsizlik bulunduğu vurgulandı.
Yapım yılı 2000'lerden ahir binalarda "yazılımların şuursuz kullanımı"
ODTÜ'nün raporunda, imal yılı 2000'lerden sonraları bulunan binaların tasarımında karşılaşılan en iri sorunlardan birinin, elektronik beyin kullanımının artması ile "paket program" namına isimlendirilen kuruluş planı çizildikten sonraları bizatihi namına hepsi ebat ve teçhizat detaylarını sağlayan yazılımların şuursuz kullanması bulunduğu tabir edildi.
Mühendislerin bu yazılımları şuursuz kullandıklarında, kuruluş davranışını anlayamadan, ağırlık akışını belirleyemeden ve lazım sigortaları koymadan çıtırbom yapılar tasarlayabildikleri dökme raporda, "Paket programların şuursuz kullanması ile tasarlanan zelzele ağırlık transfer mekanizmalarının akıllıcasına temessül edilmediği modeller, maatteessüf binaları ciddi hasara götürebilen unsurlardan birisi namına karşımıza çıkabilmektedir." vurgusu yapıldı.
Türkiye'de 2000 derhal sonra rustik yerler aut doğrudan değme ilde apiko beton kullanıldığına ayraç edilen raporda, sevkiyat sonrası şantiyedeki sorumluluğun apiko beton santralinden çıkarak müteahhide geçmiş bulunduğu aktarıldı ve betonun yerleştirmesi sırasında betona su katmak, dökümü geciktirmek, beton yerleştirirken dobra sıkıştırmamak kadar eksikliklerin apiko beton üreticilerinin sorumluluğunda bulunmadığı anlatıldı.
"Deprem yönetmelikleri baştan değerlendirilmeli"
Kahramanmaraş depreminin şimdiki haritalarda o semt düşüncesince maruz zelzele etkilerinde "tahmin eksikliği" bulunduğunu gösterdiği tamlanan raporda, "Bu eksiklik, özgülük çıtırbom mefruşat etütleri ve kusur ortalık seçimleri, detone dizayn ve üretimler ile birleştiğinde faciaya illet olmuştur. Bayraklı (İzmir Depremi 2020), Gölbaşı ve Hatay (Kahramanmaraş Depremleri 2023) bölgelerinde ölçülen toprak hareketleri, okşayıcı zeminlere ehil bölgelerde meydana mevrut mefruşat büyütmelerinin ölçün mefruşat abartma katsayıları ile kestirim edilemediğini göstermiştir." değerlendirmesine toprak verildi.
Raporda, "Deprem Yönetmeliğinin, sismik kaynaklar ve diyalekt zelzele çoğaltma potansiyelleri kararında muhtemel zelzele etkilerini sakıncasız tarafta verebilecek biçimde irdelenmesi, mefruşat abartma tesirleri açısından baştan gözden geçirilmesi, muhtemel zelzele tesirleri ve kuruluş performansı birlikteliği açısından baştan değerlendirilmesi gerekmektedir." ifadesi kullanıldı.
"Bazı şehirlerde kişi taşınmalı" önerisi
Deprem riskinin azaltılmasına müteveccih hal önerilerinin sıralandığı raporda, nüfusun yüzdelik 70'inden ilavesi zelzele tehlikesi faziletkâr bölgelerde canlı Türkiye'de, bundan 20 sene sonraları göçler, kirlilik, sıkışıklık ile şehirlerin elan da yaşanamaz bir hale geleceği aktarıldı.
Raporda, "İstanbul, İzmir, Bursa, Adana, Antalya kadar şehirlerimizdeki gelişme durdurulmalı, ayrıca teşvikler ile nüfusu dünkü peyk kentlere taşımalıyız. Olası iri depremlerde, senaryo sağlam de iç açıcı değildir. İş, altyapı, yaşanabilir düzlem yapılmaksızın on paralık kimsenin kıymetlendirmek istemeyeceği bilinci ile ilkin bu hizmetleri sunan kaynak arazileri üstünde çağdaş şehirlere ihtiyacımız vardır." değerlendirmesi yapıldı.
"İzolatörlü yapılar ve gerelti duvarlar ile nesir edilmiş yapılar olmalı"
Ülkede hane ihtiyacının artarak bitmeme edeceği ve zelzele riskinin azaltılması düşüncesince civar namına dünkü binaların akıllıcasına dizayn ve yapımını infaz etmek gerektiği vurgulanan raporda, hal düşüncesince dü alternatif anlatıldı.
Birinci alternatif olarak, "tip plan yaklaşımını benimseyerek ayrımlı büküm sayısı ve mimarlık özelliklere ehil depreme dayanıklı, erke verimli, kalitesi yüksek, derinliğine seneler süresince değişiklikler istemeyen planlar elde etmek ve bu planlar dışındaki hane planlarına müsaade vermemek" önerisinin sunulmuş bulunduğu raporda, "Bu yüz yapılar düşüncesince Kahramanmaraş depremlerinde dobra başarım vermiş bulunan faziletkâr miktarda gerelti duvarlar ile nesir edilmiş yapılar ile izolatörlü yapılar benzer oluşum edebilir." bilgisi aktarıldı.
İkinci formül namına "depreme dayanabilen kuruluş dizaynı kurallarını basit, merasimsiz fakat baskıcı tedbirler ile donatmak" önerisinin toprak bulmuş bulunduğu raporda, şunlar kaydedildi:
"Örneğin sırtçı öge boyutları ve kullanılacak bulunan polat teçhizat miktarlarına dair sınırların merasimsiz müşterek biçimde verilmesi, büküm sınırlamasının getirilmesi, mefruşat etütlerinin sıkılaştırılması ve bayındırlık bölgelerinin tetik incelenmesi yönetmelikte sade müşterek biçimde verilebilir. Bu sınırlar ile eli kolu dair küsurat mühendise vebal izni verilmeyerek çözüme gidilmeye çalışılabilir. Tasarıma arttırma namına imal nitelik kontrolü ile ait fon işleme, başarım sensörü kadar teknolojik çözümlerin çalışılması gereklidir. Yapı denetleme organizasyonu önemsiz firmalardan alınarak biricik tavan altında TÜVTÜRK benzeşim iri müşterek denetleme organizasyonuna devredilmelidir. Yeni yapılar nesir edilirken tabii eskilerdeki zelzele riskini unutmamak gereklidir. Mevcut kuruluş stokundaki riskin azaltılması düşüncesince rüçhan namına ciddi hasar borç yahut yıkılacak binaların belirlenmesi gereklidir.
Bu sayının bulunan kuruluş stokumuzun yüzdelik 5 ile yüzdelik 10 ortada olabileceği kestirim edilirse (1 milyon civarı), bunların ehliyetsizlik miktarına mucibince küme edilmesi ve sırasıyla dönüştürülmesi gereklidir. Bu binaların müşterek bölümü ve küsurat binaların hasar alması muhtemel bölümü düşüncesince ise zelzele sonrası kullanımlarına imkân verecek biçimde güçlendirilmeleri gereklidir. Güçlendirme düşüncesince ceninisakıt faizli itimat sistemi, mevhibe indirimi kadar alımlı imkanların hazırlanması gereklidir."
