Azerbaycan'daki 8. Küresel Bakü Forumu'nun akıbet paneli Şuşa'da düzenlendi. Moderatörlüğünü 1992-2000 yılları ortada Dünya Bankası reis bey yardımcılığı vazifesinde mevcut İsmail Serageldin'in yaptığı panele, Ekmeleddin İhsanoğlu ve Hikmet Çetin'in birlikte Dünya Anıtlar Fonu emektar başkanı Bonnie Burnham, Dünya Miras Fonu emektar başkanı Francesco Bandarin, ISESCO emektar başkanı Abdulaziz Altwaijri katıldı.
Panelde mütekellim İhsanoğlu, Ermenilerin Azerbaycan'ın kültürel yapılarına uğrattığı tahribatın ekin ve adamlık kini bulunduğunu belirterek, “Bir seneki hadiseyi mükemmel 1 yıl sonraları gitmek baş döndürücü hâlâ manalı oluyor. Füzuli'ye uçakla geldik. Orada biraz ay evvela havaalanı yoktu. Fuzuli'den Şuşa'ya geldik. Muazzam topografyadan buraya geldik. Bir milletin kültürü onun yeryüzündeki yüzyıllar boyu bitmeme edecek vesikalarıdır, belgeleridir, bulgularıdır. Bunların korunması hem ulusal vazifedir o millete mensup olanların, hem de dört başı mamur evren vatandaşlarının. Çünkü bu ayrımsız sürede birlikte bir mirastır. Böyle bir tarihin zirvesinin içerisinde Ermeni ordularının 91 yılında buraları basması, tanklarla engelleme edilmesi ve hâlâ sonraları soygunculuk ederek bunları yağmalaması, bir bölümü namevcut etmesi, bir tarafını taşıması bir nevi sömürgecilik. Emperyalist bir kalabalık kadar akım ettiler” dedi.
Nizami Gencevi Uluslararası Merkezi'nin Bakü'de düzenlemiş bulunduğu toptan forumdan sonraları Şuşa'ya görüşme düzenlemesinin akilane etap bulunduğunu tamlayan İhsanoğlu, “Burada güruh yapılması ve bize bu mevzuda müzakere hazırlamaya çağırma etmesi baş döndürücü uygun bir adımdır. Bence bu dünyanın dikkatini buraya çekecektir. Konuşmamda birtakımı dini fikirlere toprak vereceğim. İnşallah onların çevresinde bir uzlaşma olur. Burası düşüncesince ulusal hükümetin yapacağı hizmetlerin indinde da, arsıulusal katkıların sağlanması olanak dahilinde olacaktır” ifadelerini kullandı.
“Kapsamlı bir barışa gerekseme var”
Paneldeki bir öteki hatip bulunan Hikmet Çetin ise işgalin kökeninden buyana kusur bulunduğunu vurgulayarak, “Gönül isterdi ki, bunu evvel yeniden çözebilseydik. O devir dışişleri bakanıydım. Ermenistan'ı tek ayırt gözetmeden bağımsızlığını tanıdık. İlham Aliyev tarihe geçecek bir alplık kazandı. Bunu gerçekleştirmek hazırlop değil. Gerçekten baş döndürücü üzüntülü. Burası zamanı bir yer. Muhteşem bir iklimi var, baş döndürücü dobra bir yer. Keşke o tarihi, kültürel abideleri namevcut olmasaydı. Ben Azerbaycan'ın oldukça çelimsiz bir müddet ortamında bu yaraları saracağını ve buranın baş döndürücü ehemmiyetli bir semt olacağına inanıyorum. Türk firmaları geldiğimiz yolu baş döndürücü çelimsiz bir müddet ortamında yaptılar. Yeniden havaalanı mensur edildi. Azerbaycan'ın gönlünde Karabağ bir yaraydı. O da sona erdi diyerek düşünüyorum. Bundan sonraları Azerbaycan'ın dört başı mamur kuvvetiyle lehçe işbirliğine önderlik etmesi lazım. Kısa müddet ortamında bu ateşkesin mihman olması ve İlham Aliyev'in de dediği kadar şümullü bir barışa gerekseme var. Bu sulh devir ortamında dört başı mamur semt vatanlarını kapsamalıdır. Bunlar düşüncesince de, Türkiye, Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan, İran ve Rusya. Böyle bir ortaklaşa iş dört başı mamur devletlere kazanım sağlayacaktır, alana sulh gelecektir, buraya muvazene gelecektir. Türkiye de hâlâ evvela bulunduğu kadar bu mevzuda gelişigüzel muhtelif katkıyı yapacaktır. Bunun geleceğinin baş döndürücü elleme olacağını inanıyorum” dedi.
Katılımcılar panelden sonraları şehri dolaşarak araştırmalarda bulundu. Ziyaretçiler Şuşa kentinde yenileme çalışmalarını ve engelleme zamanında Ermenistan'ın Azerbaycanlıların izlerini çıkarmak düşüncesince yaptığı tahribata tanık oldu.
Kamil Nadirli
