Ankara
AA muhabirinin derlediği bilgilere göre, Türkiye'de evvel darbe, 1960'ta, birlikte takım subayın, kudret partisi Demokrat Parti'nin (DP) "Türkiye'yi edisyon diyetine ve ahi kavgasına götürdüğü" iddiasıyla yönetime el koymasıyla yaşandı.
Eski Başbakan Adnan Menderes, emektar Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve emektar Maliye Bakanı Hasan Polatkan'ın idamıyla sonuçlanan darbe, ülkede karmakarışık birlikte sürecin önünü açtı.
Toplumsal olayların arttığı, aykırı görüşlü gruplar ortada çatışmaların yaşandığı bu süreçte, 16 Şubat 1969'da Türkiye siyasal geçmişine "kanlı pazar" şekilde güzeşte fenomen yaşandı. İstanbul'a demirleyen Amerikan 6. Filosu'nu gıcırtı esnasında 2 isim öldü, yüzlerce isim yaralandı.
Anayasa değişikliğiyle "DP'lilerin siyasal haklarının reddetme edilmesi"ne müteveccih Türkiye Büyük Millet Meclisine (TBMM) maruz teklif, zamanın siyasal tartışmalarını hâlâ da alevlendirdi. Genel Başkanlığını İsmet İnönü'nün icra ettiği CHP'nin de müspet bakmış bulunduğu bu teklife, silahlı kuvvetler dirlik çıktı. Büyük tartışmaların yaşandığı bu süreçte, kanun değişikliği teklifi, komisyonda art istifa geçirmek mecburiyetinde kaldı.
Siyasi gerilim bitmeme ederken 1969 umumi seçimine gidildi. Süleyman Demirel'in liderliğindeki Adalet Partisi, seçimlerde şişman muvaffakiyet kazanarak yegâne başına kudret oldu. Demirel'in başvekil bulunduğu bu seçimde, 143 mebus çıkaran CHP, anne muhalefette kalmaya bitmeme etti.
Siyasi ve iktisadi mesail derinleşti
Görevi devraldıktan sonraları içeride ve dışarıda sert baş döndürücü sorunla karşılaşan Demirel Hükümeti, haşhaş ekimi dolayısıyla ABD'nin şişman baskısına maruz kaldı.
Hükümetin, gayrikanuni teşekkül eylemleri, çıkmaz ve darülfünun vakalarıyla dirlik karşıya kalmış bulunduğu bu süreçte, siyasal ve iktisadi mesail da derinleşti.
Türkiye'de 10 binlerce işçi, "Sendikal teşkilatlanma ve iş bırakımı hakkının kısıtlanacağı" sebebi öne sürülerek özellikle İstanbul iktisap geçirmek neredeyse Türkiye genelinde hisse senedi ve yürüyüşlere başladı.
Polisin engelleme etmiş bulunduğu eylemlerin büyümesi üzerine, Bakanlar Kurulunca İstanbul ve Kocaeli'de örfi idare duyuru edildi. Bu süreçte, birtakım uran bölgelerinde polisin yanında askeri birlikler de fariza aldı.
Ayrıca, üniversitelerde aykırı görüşlü gruplar ortada çıkan ve itimat güçlerince bata çıka bastırılan olaylarda, baş döndürücü sayıda mektepli yaralandı.
Eski ABD'nin Ankara Büyükelçisi Robert Komer'in arabasının ODTÜ'yü ziyareti esnasında yakılması, Ankara'da, Deniz Gezmiş ve arkadaşlarınca 4 Amerika askerinin kaçırılıp ondan sonra başıboş bırakılması da zamanın öne çıkan vakaları ortada arazi aldı.
Darbenin fut sesleri
1971'e gelindiğinde darbenin fut sesleri duyulmaya başlandı. Ordunun kumanda kademesinde engelleme fikrinin ağırbaşlılık kazanılmış bulunduğu bu süreçte, Başbakan Demirel'in "Türk Silahlı Kuvvetlerinin Cumhuriyet'in ve rejimin bekçiliği, yurdun iç ve aut tehlikelere dirlik savunulması görevlerini bırakıp yurt idaresini ele alması halinde, hudayinabit korumakla yükümlü oldukları rejim, Cumhuriyet ne bir vaziyete gelir?" lafları dikkati çekti.
Sonunda ordu, 27 Mayıs 1960'dan kısaca 11 sene sonraları çıplak siyasete baştan engelleme etti. 12 Mart 1971'de zaman 13.00'te, Genelkurmay Başkanı Orgeneral Memduh Tağmaç, Kara Kuvvetleri Komutanı Faruk Gürler, Deniz Kuvvetleri Komutanı Celal Eyiceoğlu ve Hava Kuvvetleri Komutanı Muhsin Batur'un imzasını haiz muhtıra, TRT radyolarından okundu.
Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay'a, Başbakan Demirel'e, TBMM'ye ve Cumhuriyet Senatosu'na bağlanmış gönderilen 3 maddeli muhtırada, Demirel istifa etmez ve namına askerlerin onaylayacağı birlikte hükümet kurulmazsa, ordunun idareyi aracısız dair alacağı bildirildi.
Muhtırada ne dendi?
"Parlamento ve hükümet, süregelen tutum, fikir ve icraatıyla yurdumuzu anarşi, ahi kavgası, toplumsal ve iktisadi rahatsızlıklar içerisine sokmuş, Atatürk'ün bizlere maksat verdiği modern medenilik seviyesine erişmek ümidini kamuoyunda kaybetmiş ve anayasanın öngördüğü reformları gerçekleşme ettirememiş olup Türkiye Cumhuriyeti'nin geleceği ağırbaşlı birlikte zarar içerisine düşürülmüştür." görüşünün savunulduğu muhtırada, şu ifadelere arazi verildi:
"Türk milletinin ve sinesinden çıkan Silahlı Kuvvetlerinin bu vahametli yassı için duyduğu sıkıntı ve ümitsizliğini giderecek çarelerin, partiler üstü birlikte tatlı meclislerimizce değerlendirilerek bulunan kargaşalı hali giderecek anayasanın öngördüğü reformları Atatürkçü birlikte görüşle ele takanak ve bükülme kanunlarını uygulayacak çıpa ve tatminkâr birlikte hükümetin demokratik kavait süresince teşkili gerekli görülmektedir. Bu bap çabucak gerçekleşme ettirilemediği takdirde, Türk Silahlı Kuvvetleri, kanunların namına vermiş bulunduğu Türkiye Cumhuriyeti'ni destek iktisap geçirmek ve beklemek vazifesini namına getirerek idareyi aracısız doğruya dair almaya kararlıdır."
Deniz Gezmiş ve arkadaşları ölüm cezası edildi
Başbakan Süleyman Demirel'in istifa geçirmek mecburiyetinde kalmış bulunduğu bu süreçte Türkiye, "ara rejim" zamanına girdi. Çok sayıda azap ve biçimsiz işlem iddiasının ortaya atıldığı, demokrasinin kaybedilmiş bulunduğu bu dönemde, asliye doğruluk ve özgürlükler de ağırbaşlı çıban aldı.
Muhtıra ondan sonra süregelen operasyonlarda, nice isim gözaltına alınıp hapse atıldı. Bu süreçte, Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan, 6 Mayıs 1972'de ölüm cezası edildi.
Dönemin CHP Kocaeli Milletvekili Nihat Erim, partisinden istifa ederek 26 Mart 1971'de başvekil ha ve dünkü hükümeti kurdu. Çok etraflıca ömürlü sıfır dünkü kabine, yerini 22 Mayıs 1972'de Ferit Melen hükümetine bıraktı.
Melen hükümeti de birlikte müddet sonraları rolü bırakınca 15 Nisan 1973-26 Ocak 1974 tarihlerinde fariza işleyen Mehmet Naim Talu Hükümeti ülkeyi seçime götürdü. Talu'dan sonraları Başbakanlık koltuğuna 37. Hükümet'i kuran Bülent Ecevit oturdu.
12 Mart 1971 Muhtırası'nın arkası esna 12 Eylül 1980'e denli güzeşte 9 yılda, 11 hükümet değişikliği yaşandı.
