Başbakan Menderes ve arkadaşları, ölüm cezası cezası cezası edilişlerinin 61'inci senesinde anılıyor

Ankara

AA muhabirinin derlediği bilgilere göre, Başbakan Adnan Menderes ile dostlarının idamının üstünden 61 sene geçti.

Aydınlı fellah nezdinde ailenin evladı şekilde dünyaya mevrut Menderes, siyasete 1930'da Serbest Cumhuriyet Fırkasının nezdinde kolunu örgütlü ederek başladı. Partinin kendini feshetmesinden sonradan CHP'ye güzeşte Menderes, 1931 seçimlerinde Aydın saylav seçildi.

İsmet İnönü ile "Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu" görüşmeleri esnasında düşünüm ayrılığına sakıt Menderes, tümen içi muhalefetten ötürü 1945 senesinde CHP'den ihraç edildi.

Adnan Menderes, CHP'den beraberce ihraç edildikleri arkadaşları Celal Bayar, Fuad Köprülü ve Refik Koraltan ile 7 Aralık 1945'te Demokrat Partiyi (DP) kurdu.

DP, 14 Mayıs 1950'deki seçimlerde iri nezdinde başarıya imza atarak yüzdelik 52,7 oyla 420 saylav çıkardı. CHP ise ayrımsız seçimde yüzdelik 39,4 oy ile 63 saylav çıkarabildi.

TBMM Başkanlığına Refik Koraltan, Cumhurbaşkanlığına DP Genel Başkanı Celal Bayar seçilirken toy hükümet ise Adnan Menderes başbakanlığında kurularak 22 Mayıs'ta göreve başladı. Köprülü, bu kabinede Dışişleri Bakanı oldu.

Adnan Menderes'in 10 salname başbakanlığı zamanında Türk iç ve aut politikasında iri değişimler yaşandı.

Birinci Menderes Hükümeti'nin geçmiş icraatı "fazla gider olduğu" nedeni öne sürülerek devlete ilgilendiren arabaları feda geçirmek oldu. Menderes zamanında paralara bulunan cumhurbaşkanının resminin basılması uygulaması kaldırıldı.

Bu uygulamayla Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu ve geçmiş Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk'ün resimleri gine paralara basılmaya başlandı.

Menderes Hükümeti, Arapça ezan kıraat yasağını kaldırarak dini özgürlüklerin önünü açtı. Eğitim ve talim kurumlarından laiklik namına kaldırılan diyanet eğitimi de Menderes döneminde, dördüncü sınıftan itibaren velinin isteğine müteallik şekilde baştan verilmeye başlandı.

Türkiye, 1952'de NATO'ya kusursuz örgen ikrar edildi

Menderes Hükümeti, 25 Temmuz 1950'deki Bakanlar Kurulu toplantısında Kore'ye askeri nezdinde güç gönderilmesine değişmeyen verdi.

Türk askerinin Kore'deki başarısı Türkiye'nin NATO'ya örgen olmasında çarpıcı oldu. Türkiye kabilinden NATO'ya dönüşmek düşüncesince geçmiş müracaat 11 Mayıs 1950'de yapılmıştı. Adnan Menderes Hükümeti zamanında ise Türkiye, 1952'de NATO'ya kusursuz örgen ikrar edildi. Devletin iktisadi yaşama müdahalesini koyu halde eleştiren Menderes, iktidara geldiği geçmiş günden itibaren ekonomide erkinci nezdinde siyaset izledi. Menderes'in politikalarıyla ekonomide kalkınma zamanına giren Türkiye'de, başıboş ortalık ekonomisine geçişe himmet verildi.

İthalata getirilen kısıtlamaları kaldıran Menderes hükümeti kabilinden güven faizleri düşürülerek hususi bu sahanın elan nezdinde tomar güven kullanması motivasyon edildi. Gelen kredilerin ilkin ekincilik dalında kullanılması önerilirken tarımda makineleşme emekleri başladı.

Yabancı kapital girişini motivasyon kılmak amacıyla legal mevzuat hazırlanarak KİT'lerin hususi piyasaya dönemi öngörüldü.

Ülkede toy uran tesisleri, 1954 senesinde Türkiye Vakıflar Bankası kuruldu. Bu çağda Türkiye'nin karışık ulusal hasılası yılda averaj yüzdelik 9 büyüdü.

Darbenin kadem sesleri: "6-7 Eylül olayları"

2 Mayıs 1954'te meydana getirilen umumi seçimlere katılım, tek kanuncu yasaklama olmamasına karşın yüzdelik 88,63 kabilinden enikonu erdemli miktarda gerçekleşti. DP, yüzdelik 56 oy oranıyla Cumhuriyet tarihinin en erdemli oyunu aldı ve Meclisteki saylav sandalyelerinin yüzdelik 93'ünü kazandı.

Demokrat Parti'nin 1954'te kazanılmış yer aldığı bu zaferin ardından, Kıbrıs'ta yaşanmış olan mesail topu topu ağırlığıyla hissedilmeye başlandı.

Kıbrıs mevzusunun araştırma edilmesi düşüncesince 29 Ağustos 1955'te meydana gelen Londra Konferansı'ndan, Türkiye'de yaşanmış olan "6-7 Eylül olayları" zımnında nezdinde semere alınamadı.

"Atatürk'ün Selanik'teki evinin bombalandığı"na müteallik haberlerle süregelen "6-7 Eylül Olayları", örfi idare duyuru edilerek fakat bastırılabildi. Olaylar bastırılana denli İstanbul'da Rumlara ilgilendiren baş döndürücü sayıda kilise, okul, iş noktayı yağmalandı, yakıldı. Binlerce Rum, etraflıca senelerdir yaşadıkları topraklardan boşanmak durumunda kaldı.

DP, 27 Ekim 1957'de meydana getirilen umumi seçimlerde yüzdelik 9,3'lük kayıpla yüzdelik 47,30 oy aldı. Menderes, seçimlerin peşi sıra tümen ortamında öz eleştiriye değişik intihap neticelerini teşkilatın yeteri kadar çalışmamasına, basında toprak düzlük asılsız haberlere bağladı.

27 Mayıs 1960 askeri darbesi

Türk Silahlı Kuvvetleri içerisindeki kimi general ve subayların oluşturduğu 38 nefis Milli Birlik Komitesi, Demokrat Partinin ülkeyi ileride nezdinde edisyon diyetine ve ahi kavgasına götürmüş yer aldığı gerekçelerini doğacak sürerek 27 Mayıs 1960'ta sabaha erinç yönetime el koydu.

Darbeciler, TBMM ve Anayasa'yı feshetti ve siyasal faaliyetleri askıya aldı. Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakan Adnan Menderes, DP'li milletvekilleri, hükümet üyeleri, Genelkurmay Başkanı Orgeneral Rüştü Erdelhun ile kimi yukarı düzem amme görevlileri gözaltına alındı. Adnan Menderes, ayrımsız güneş emlak gezisi kapsamında bulunmuş yer aldığı Kütahya'da Albay Muhsin Batur kabilinden gözaltına alınarak Ankara'ya götürüldü ve elan sonradan öteki mevkuf DP üyeleriyle Yassıada'da hapsedildi.

Menderes ve öteki DP üyeleri, bulundukları Yassıada'da kurulan Yüksek Adalet Divanı kabilinden yargılanmaya başladı. Menderes ve hükümet üyelerinin yargılandığı davalar, Yassıada Spor Salonu'nda görüldü.

Celal Bayar'ın "1 numaralı" maznun yer aldığı davada, zamanın Başbakanı Menderes ise onun tarafındaki sandalyede oturdu. Türk halkı, "demokrasi getireceğini kanıt ederek demokrasiyi yargılayan" davaları "Yassıada Saati" programıyla radyodan izleme etti.

Mahkeme sürecinde sanıklara biçimsiz muamelat edilmiş yer aldığı de gündeme geldi. Darbecilerin, "Düşükler Yassıada'da" ismiyle sanıkları önemsiz ıskat kılmak amacıyla çektikleri film de zamanın ikrar edilemez görüntüleri arasına girdi.

592 sanıktan 288'i düşüncesince ölüm cezası istendi

Yassıada'daki sanki yargılamalar, 14 Ekim 1960'ta başlayıp 15 Eylül 1961'de karara bağlandı. Toplam 19 dosyada birleşen davalar "anayasayı ihlal" davasıyla birleştirildi. Tutuklular "vatana ihanet, Meclis iç tüzüğünün değiştirilmesi, Kırşehir'in kaza yapılması, CHP'nin mallarına el koymak"tan başı yerde bulundu. Yassıada duruşmalarında 6-7 Eylül vakalarından da DP mesul tutuldu.

592 sanıktan 288'i düşüncesince ölüm cezası istendi. Kararı açıklanan Yüksek Adalet Divanı, 15 sanığı ölüm cezası cezasına çarptırdı.

Eski Cumhurbaşkanı Celal Bayar, emektar Başbakan Adnan Menderes, emektar Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu, emektar Maliye Bakanı Hasan Polatkan'ın ölüm cezası kararları oy birliğiyle alındı. Eski TBMM Başkanı Refik Koraltan, emektar TBMM Başkanvekilleri Agah Erozsan, İbrahim Kirazoğlu, emektar Tahkikat Komisyonu Başkanı Ahmet Hamdi Sancar, emektar Tahkikat Komisyonu üyeleri Nusret Kirişçioğlu, Bahadır Dülger, emektar icra vekili Emin Kalafat, emektar milletvekilleri Baha Akşit, Osman Kavrakoğlu, Zeki Erataman ile emektar Genelkurmay Başkanı Rüştü Erdelhun ile alakalı ölüm cezası kararları ise oy çokluğuyla alındı.

Bazı esame affedildi

Aralarında emektar bakan, emektar milletvekilleri, Tahkikat Komisyonu üyeleri, İstanbul Valisi ile İstanbul Belediye Başkanının da bulunmuş yer aldığı 31 maznun üstünde ise müebbet dam cezası verildi. Sanıklardan 92'si 6 sene ile 20 sene ortada ciddi hapis, 94'ü 5 sene ciddi dam cezasına çarptırıldı. Bazı sanıklar çelimsiz kesiksiz dam cezasına çarptırılırken birileri aklanma etti.

Birçok ecnebi iklim lideri, idamların durdurulması düşüncesince Cemal Gürsel başkanlığındaki Milli Birlik Komitesi'ne yüz kere çağrıda bulundu. Bunun üstünde Komite, Celal Bayar, Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Zorlu dışındakilerin ölüm cezası cezasını affetti. Celal Bayar'ın cezası gözyaşı haddi zımnında dirim boyu hapse çevrildi.

Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan, 16 Eylül 1961'de sabaha erinç ölüm cezası edildi. Menderes ise 17 Eylül 1961'de afiyet muayenesini işleyen hekim heyetinden "sağlam" tutanağı alınmasının ardından, İmralı Adası'na götürüldü. İlk durak, komutanın odası oldu. İdam sonucu yüzüne okundu. Menderes'in dilinden "Allah milletimize gündüz dikilmesi vermesin." hepsi döküldü. İdam sehpasına gitmeden ilkin diyanet görevlisi ile beş altı çağ konuştu. Ardından alkan kuşak giydirildi.

Menderes'in ölüm cezası sehpasına çıkarıldıktan ahir akıbet sözleri, "Hayata selamlamak kıl payı olduğum şu anda devletim ve milletime sonsuz saadetler dilerim. Bu anda karımı ve çocuklarımı şefkatle anıyorum..." oldu. Menderes, 17 Eylül'de vakit 13.21'de İmralı Adası'nda ölüm cezası edildi.

İtibarları reddetme etti

TBMM kabilinden 11 Nisan 1990'da ikrar edilen nezdinde kanunla Adnan Menderes ve onunla ölüm cezası edilen dostlarının itibarları reddetme edildi. Aynı anayasa layıkıyla Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Zorlu'nun naaşı, 17 Eylül 1990'da İmralı'dan alınarak büyüklük töreniyle İstanbul Vatan Caddesi'nde yaptırılan abide mezara taşındı. Cumhuriyet tarihinin en ışıksız dönemlerinden birine ev sahipliği işleyen Yassıada ise Demokrasi ve Özgürlükler Adası şekilde baştan doğdu.

Yassıada'nın adı 2013'te "Demokrasi ve Özgürlükler Adası" şekilde değiştirildi. 2015'te de baştan aranjman faaliyetlerine başlanarak ekin ve kurultay merkezi biçimine getirilmesine değişmeyen verildi.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın direktifiyle başlatılan plan kapsamında Yassıada, 60 sene sonradan "Demokrasi ve Özgürlükler Adası"na dönüştü. Demokrasi ve Özgürlükler Adası, 27 Mayıs 1960 darbesinin 60. senesinde Yassıada, el erki ve ulusal iradeyi yansıtacak müze, kütüphane, konuşma salonu ve Demokrasi Feneri kabilinden nice bayrak yapıyla yenilenerek hususi nezdinde törenle bölüt açıldı.